ΕΛΠΙΣ ΚΑΙ ΔΕΟΣ
Είναι κοινά αποδεκτό ότι δύο μεγάλοι «τύραννοι» διευθύνουν τους ανθρώπους, ο φόβος και η ελπίδα. Κάποιος που δύναται να επωφεληθεί από αυτούς κατάλληλα, πλουτίζει εύκολα, διότι και στον άνθρωπο που φοβάται και σ’ αυτόν που ελπίζει, η προφητεία, η πρόβλεψη και η πρόγνωση είναι αναγκαία και επιθυμητή.
Οι άνθρωποι ζητούν να μάθουν τα μέλλοντα, η μετά θάνατον ζωή τούς ενδιαφέρει περισσότερο από την παρούσα και για την εξασφάλιση μίας θέσης στον «παράδεισο» είναι ικανοί να δώσουν μία περιουσία, να προδώσουν φίλους και συγγενείς (βλέπε αφορισμός του Κολοκοτρώνη από το Πατριαρχείο το 1806 μ.Χ.) ή ακόμη και να σκοτώσουν (βλέπε βομβιστές αυτοκτονίας) και με αυτόν τον τρόπο να «καταστρέψουν» την τωρινή ζωή τους, η οποία είναι σημαντικότερη γιατί αυτή είναι σίγουρα αληθινή.
Για να πετύχει κανείς στην επιχείρηση εκμετάλλευσης των φοβουμένων και ελπιζόντων, χρειάζεται ως θύματα ανθρώπους μωρούς, δεισιδαίμονες κατά το πλείστον και πλούσιους. Είναι ευπρόσδεκτοι βέβαια και οι φτωχοί, αρκεί να είναι πολλοί. Άλλωστε, «φασούλι το φασούλι, γεμίζει το σακούλι». Αν βρεθεί κάποιος τέτοιος αγύρτης στον δρόμο τους και τούς πείσει πως δύναται να τούς εξασφαλίσει μία περίοπτη μεταθανάτια θέση, τόν θαυμάζουν ως Θεό ή ως εκπρόσωπο Αυτού, τέλος πάντων. Αυτοί οι άνθρωποι, εύκολα χάνουν καρδιά και νου, δεν μοιάζουν με λογικούς ανθρώπους και μόνο στη μορφή διαφέρουν με τα πρόβατα.
Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν ανάγκη από κοινωνικά, θρησκευτικά, πολιτικά, φιλοσοφικά πρότυπα, γιατί έτσι νοιώθουν ασφαλείς μέσα σε μία ομάδα, όντας οπαδοί ενός μύθου. Ενός μύθου που δήθεν γνωρίζει την αλήθεια και μπορεί να πληροφορήσει γι’ αυτήν. Αυτόν τον μύθο κάποιος ή κάποιοι τον δημιουργούν, γιατί ξέρουν την ανάγκη της μάζας. Το συγκλονιστικό είναι, ότι η προσκόλληση των ανθρώπων σ’ αυτόν, δημιουργεί όνειρα και ελπίδες τόσο ισχυρά, που ακόμη και αν αποκαλυφθεί ο «μύθος» αυτού του μύθου, αυτοί αρνούνται να το παραδεχτούν, πολεμώντας μάλιστα ο,τιδήποτε δείχνει ότι τα όνειρα και οι ελπίδες τους ήταν ψεύτικα.
Ο φανατισμός που πάρα πολύ συχνά εμφανίζουν οι οπαδοί του μύθου, που μπροστά του παραμερίζει η λογική, η κατανόηση και ο σεβασμός των άλλων, είναι το κύριο χαρακτηριστικό αυτών των ανθρώπων. Οι φανατισμένοι δέχονται αφιλτράριστα κάθε πληροφορία από τους κατασκευαστές του μύθου, η οποία συντελεί στην ολοένα αυξανόμενη παραπληροφόρησή τους. Δεν αντιλαμβάνονται ή δεν ενδιαφέρονται και πολύ για τη διαφορά μεταξύ πληροφόρησης και παραπληροφόρησης. Η χαρά, η ηδονή που νοιώθουν από την προσκόλλησή τους στο παραμύθι τους, είναι ισχυρότερη από την αναζήτηση της αλήθειας. Φοβούνται μην χάσουν το παραμύθι τους, γι’ αυτό και φανατίζονται. Και γίνονται επικίνδυνοι.
Μόνο ένας Δημόκριτος, ένας Επίκουρος ή και κάποιος άλλος, από αυτούς που η ισχυρή διάνοιά τους δεν πιστεύει εύκολα και αβασάνιστα, θα μπορούσαν να δυσπιστήσουν προς τα διαφόρων μορφών τεχνάσματα που ενισχύουν την αποβλάκωση των αφρόνων ανθρώπων και να μαντέψουν περί τίνος πρόκειται. Και αν δεν μπορούσαν να βρουν την αλήθεια πίσω από κάθε τέχνασμα, θα σχημάτιζαν την πεποίθηση ότι τους διέφυγε ο τρόπος της απάτης, αλλά θα ήταν σίγουροι πως αυτά είναι αδύνατον να είναι αληθή. Δυστυχώς, για τους δύο προαναφερθέντες φιλοσόφους γνωρίζουμε ελάχιστα.
Ο Δημόκριτος από τα Άβδηρα ανέπτυξε την ατομική θεωρία. κατά την οποία η Φύση αποτελείται από αιώνια, άπειρα άτομα και κενό. Σύμφωνα με τον μεγάλο Αβδηρίτη, τα πάντα στη Φύση ακολουθούν μία προκαθορισμένη πορεία. Η ατομική θεωρία θεωρήθηκε αθεϊστική και υλιστική και πολεμήθηκε από τους Πλατωνικούς (ο Πλάτων δήλωνε ότι επιθυμεί να καταστρέψει τα βιβλία του Δημόκριτου), τους Στωικούς, τους Ιουδαίους, τους Χριστιανούς και τους Ισλαμιστές. Πολύ αργότερα, η σύγχρονη επιστήμη απέδειξε την εγκυρότητά της.
Ο Επίκουρος υιοθέτησε την ατομική θεωρία του Δημόκριτου, όχι όμως πλήρως. Την τροποποίησε σε κάποια σημεία, αντικαθιστώντας την προκαθορισμένη κίνηση των ατόμων με την έννοια του τυχαίου. Με το έργο του ενέπνευσε στον άνθρωπο γαλήνη, αταραξία και ελευθερία φρονήματος, διότι τον απάλλαξε από τις δεισιδαιμονίες και τον έκανε φυσιοκράτη. Αντί για μύθους, μάταιες ελπίδες και περιττές επιθυμίες, παρείχε ορθοφροσύνη. Χτύπησε την άγνοια και ελευθέρωσε τον άνθρωπο από τον φόβο, το άγχος και τη δυστυχία. Δεν πούλησε ελπίδα. Εξάγνισε την ψυχή του ανθρώπου, όχι με δάδα και σκιλλοκρόμυδον (έτσι λέγεται πως έκαναν τον εξαγνισμό στα Ελευσίνια Μυστήρια), αλλά με τον ορθό λόγο και την παρρησία.
Πηγές:
- Επίκουρος (1994), Άπαντα, Εκδόσεις Κάκτος.
- Γιαπιτζάκης, Χ. (2020), Επίκουρος. Επιστημονικός Ανθρωπισμός και Ευδαιμονία, Εκδόσεις 24grammata/Γιώργος Δαμιανός.