ΤΙ ΜΟΥ ΕΜΑΘΕ Η ΜΕΛΕΤΗ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
ΚΑΙ ΡΩΜΑΙΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ;
Αυτό το άρθρο, όπως και το προηγούμενο (ΤΙ ΜΟΥ ΕΜΑΘΕ Η ΕΠΙΓΡΑΦΙΚΗ) θα μπορούσε να τα θεωρήσει κάποιος ως προσωπικό βίωμα. Καθώς και τα δύο αυτά άρθρα έχουν ως σκοπό τους κυρίως, όχι τόσο να παροτρύνουν τον αναγνώστη να ασχοληθεί με την μελέτη αρχαίων ελληνικών ή ρωμαϊκών κειμένων, όσο να μου δώσουν την ευκαιρία να μοιραστώ ελεύθερα τις γνώσεις που αποκόμισα από τότε που συνάντησα για πρώτη φορά τον κόσμο της φιλολογίας.
- ΑΠΛΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΠΛΟΚΟΤΗΤΑ
Πολλές φορές, θα τύχει να σχολιάσουμε μαζί με κάποιο οικείο μας πρόσωπο ότι κάτι που μας συνέβη είναι πολύ πιο περίπλοκο από αυτό που νομίζει εκείνος πως είναι. Και αν ρωτήσετε εμένα σίγουρα θα ήθελα ό,τι συμβαίνει στη ζωή μας να μην ήταν τόσο περίπλοκο. Αν κάτι όμως έμαθα μέσα από τις σπουδές μου στη φιλολογία μέχρι στιγμής είναι ότι δεν υπάρχει ένας αρχαίος Έλληνας συγγραφέας που αναφέρθηκε π.χ. στις περιπέτειες του Θησέα, του Περσέα, στο νόστο του Οδυσσέα, στα κατορθώματα του Ηρακλή, αλλά πως πλήθος τραγωδών, ποιητών έχουν προβεί σε αναφορές αυτών των μύθων. Ο καθένας φυσικά με τον δικό του τρόπο σχολιάζει τον μύθο που έχει ακούσει. Έτσι, καταλήγουμε στη Φαίδρα του Σοφοκλή, αλλά και τον Ιππόλυτο του Ευριπίδη. Κάτι που επίσης μου έκανε εντύπωση κυρίως για τους κωμωδιογράφους και τους τραγωδούς είναι το γεγονός ότι χρειαζόταν πολλές φορές να επεξεργαστούν ξανά τα έργα τους και να τα προβάλλουν ξανά στον τότε αρχαίο θέατρο. Παραδείγματα που αποδεικνύουν τον παραπάνω συλλογισμό είναι ο Ευριπίδης με τον Ιππόλυτο Καλυπτόμενο και τον Ιππόλυτο Στεφανηφόρο αλλά και ο Αριστοφάνης με τις Νεφέλες που εμείς ξέρουμε πως έχουμε στην κατοχή μας την δεύτερη εκδοχή τους. Προφανώς, ο λόγος που σε πολλά έργα υπάρχουν πολλές εκδοχές είναι αρκετές φορές σχετικός και με την αποδοκιμασία που μπορεί να είχε μια τραγωδία από το κοινό.
- ΣΥΓΚΡΙΣΗ – ΕΚΔΟΧΕΣ ΕΡΓΩΝ
Αυτή η αποδοχή της πολυπλοκότητας μας φέρνει αντιμέτωπους με πολυπληθείς δημιουργούς με διαφορετικές προσεγγίσεις πάνω σε ένα ίδιο θέμα. Σίγουρα, αν διάβαζα όλη την Οδύσσεια (24 ραψωδίες) και όλη την Ιλιάδα (επίσης 24 ραψωδίες) θα συνέλλεγα σημαντικές πληροφορίες για τον Οδυσσέα, τον Αχιλλέα, τον Μενέλαο, τον Αγαμέμνονα. Όμως, αν δεν διάβαζα και τον Αγαμέμνονα του Αισχύλου ή την Εκάβη του Ευριπίδη ή την Αινειάδα του Βιργιλίου δεν θα μου δινόταν η ευκαιρία να συγκρίνω τόσο τα κοινωνικά πλαίσια της εποχής όσο και τις αξίες που τα διέπουν στο πέρασμα των αιώνων. Ας φέρουμε ένα ακόμα παράδειγμα. Το 7ο μου άρθρο αφορούσε την Εκάβη και το πώς εμφανίζεται αυτός ο χαρακτήρας σε έργα όπως Ιλιάδα, Τρωάδες, Εκάβη. Κάτι που παρατήρησα είναι ότι ενώ στην Ιλιάδα η Εκάβη εμφανίζεται σε λίγες ραψωδίες (κυρίως Χ και Ω), στις Τρωάδες και ειδικά στην Εκάβη διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο. Δεν μου προκαλεί εντύπωση όμως μόνο το πόσο συμμετέχει η ηρωίδα σε αυτά τα έργα, αλλά και ο διαφορετικός ρόλος που επιτελεί στην καθεμιά περίπτωση. Η Εκάβη στην Ιλιάδα μας προβάλλεται ως μια μητέρα που ανησυχεί για τον γιο της τον Έκτορα, μέχρι που τον θρηνεί όταν αφανίζεται. Στις τραγωδίες όμως, την αντιμετωπίζουμε και ως μια βασίλισσα που χάνει την αρχοντική της θέση και γίνεται σκλάβα των Αχαιών. Στην Αινειάδα πάλι (Liber II) μας γίνεται φανερή και η απόγνωση της Εκάβης καθώς η Τροία «πέφτει στα χέρια» των Αργείων. Με βεβαιότητα δεν γίνεται να συμπεριλάβω σε ένα τέτοιο άρθρο όλα τα έργα και τις εκδοχές τους. Άλλωστε δεν είναι αυτός και ο σκοπός του άρθρου.
- ΤΟ «ΤΟΤΕ» ΚΑΙ ΤΟ «ΤΩΡΑ»
Μέσα από τις πολλές εκδοχές και την πολυπλοκότητα των έργων δε πρέπει να μας φαίνεται παράξενο το πόσο μπορεί να ταυτιστούμε συχνά με πρόσωπα και καταστάσεις. Είναι τυχαίο όμως αυτό; Όχι. Καθώς το «τότε» και το «τώρα» δε διαφέρουν τόσο όσο νομίζουμε πως διαφέρουν, τουλάχιστον ως προς τον ψυχισμό των ανθρώπων διαχρονικά. Για την καλύτερη κατανόηση των παραδειγμάτων που θα αναφέρω, θα τα θέσω ως εξής:
Α) ΤΟΤΕ: Ο Έκτορας συζητά με τον εαυτό του για το αν πρέπει να συγκρουστεί με τον Αχιλλέα ή πρέπει να συνθηκολογήσει μαζί του [στιχ. 98 – 130, Ραψωδία Χ]
Α) ΤΩΡΑ: Όταν συζητά κανείς με τον εαυτό του, επειδή αντιμετωπίζει ένα μεγάλο δίλλημα.
Β) ΤΟΤΕ: Ο ιστορικός Θουκυδίδης περιγράφει λεπτομερώς τις βαρύτατες συνέπειες που προκάλεσε ο Λοιμός (430 π.Χ.) στην Αθήνα [2. 49 – 2.54, Ιστορίαι]
Β) ΤΩΡΑ: Τα συμπτώματα που μας περιγράφει ο ιστορικός θυμίζουν περιστατικά επιδημιών και πανδημιών τα οποία σε πολλές χώρες επιβιώνουν μέχρι και σήμερα. Αλλά και οι αντιδράσεις του αρχαίου κόσμου απέναντι στο λοιμό μας θυμίζουν τις δικές μας ανησυχίες και αντιδράσεις απέναντι στην εξάπλωση τέτοιων δραματικών φαινομένων.
- ΑΜΦΙΒΟΛΙΕΣ
Είναι ντροπή να μη γνωρίζουμε τα πάντα; Πολλές φορές, πιάνω τον εαυτό μου να σκέφτεται αν θα έπρεπε να ξέρουμε ποιος ήταν πραγματικά ο Σωκράτης (καθώς ο ίδιος δεν έχει γράψει κάποιο έργο δικό του, αλλά μαθαίνουμε για αυτόν μέσα από κείμενα άλλων συγγραφέων). Μετά αρκετό καιρό, έχω φτάσει σε ένα σημείο να πιστεύω ότι αυτό μπορεί και να μη το μάθουμε ποτέ, όπως και πολλά άλλα αναπάντητα ερωτήματα δεν ξέρω αν θα απαντηθούν ποτέ. Αν και έχει προκληθεί ένα χάος με το λεγόμενο Ομηρικό ζήτημα δεν έχουμε πολλές πληροφορίες για τον Όμηρο και επικρατούν περισσότερο θεωρίες. Αυτό όμως, εν τέλει – αν αναρωτηθεί κάποιος από εμάς – είναι ο σκοπός της μελέτης; Μελετάμε δηλαδή για να κατανοήσουμε τον τρόπο σκέψης των ανθρώπων μέσα από τα έργα τους που μας έχουν κληροδοτήσει ή μελετάμε για να αποκαλύψουμε τα μυστικά του παρελθόντος;
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Bowie A.M. (1999). Αριστοφάνης: Μύθος, Τελετουργία και Κωμωδία (Επιμ.) Μαρκαντωνάτος (Μτφρ.) Μοσχοπούλου Πόλυ. Αθήνα: τυπωθήτω – Γιώργος Δαρδανός.
- Janko Richard, Edwards Mark W. , Richardson Nicholas. (2018). Ομήρου Ιλιάδα Τόμος Β΄ (Επιμ.) Ρεγκάκος Αντώνης (Μτφρ.) Χαμέτη Ρένα, Καίσαρ Μαρία, Νούσια Μαρία. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
- McClure K. Laura. (2021). Ευριπίδης 35 Μελέτες (Επιμ.) Σιστάκου Εβίνα, Ρεγκάκος Αντώνης. Θεσσαλονίκη: University studio Press.
- Κουταλόπουλος Απόστολος. (2012). Θουκυδίδου ιστορίαι βιβλίο β΄. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
- Μαυρόπουλος Γ. Θεόδωρος. (2008). Ευριπίδης Εκάβη. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Ζήτρος.
- Μαυρόπουλος Γ. Θεόδωρος. (2008). Ευριπίδης Τρωάδες. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Ζήτρος.
- Παπαγγελής Θεόδωρος. (2021). Βιργιλίου Αινειάδα. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
Ο Αρθρογράφος
