ΤΙ ΜΟΥ ΕΜΑΘΕ Η ΕΠΙΓΡΑΦΙΚΗ;
Όταν ξεκίνησα την αρθρογραφία ήξερα ότι κάποια στιγμή θα αναφερθώ στην επιστήμη της Επιγραφικής. Μια επιστήμη που λειτουργεί σαν φάρος καθοδηγητικός στον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τον αρχαίο κόσμο. Δε θα έλεγα ότι έχουμε μια πολύ λανθασμένη εικόνα για τον βίο των αρχαίων Ελλήνων, καθώς και τα κείμενα συγγραφέων έμμεσα μας δίνουν πληροφορίες τόσο για γεγονότα που έχουν συμβεί όσο και για χαρακτήρες που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην ιστορία του τότε κόσμου. Η Επιγραφική όμως είναι εκείνη που μαζί με «τα αδέλφια της», Παπυρολογία και Νομισματική επιστήμη επιβεβαιώνει τις όποιες εικασίες κάποιου μελετητή. Θα μπορούσα να συμβάλω στον γενικότερο προβληματισμό μας θέτοντας αυτό το ερώτημα: Είναι το ίδιο να διαβάσω σε ένα αρχαίο κείμενο πως ο «σφενδονήτης» χάραζε την «μολυβδίδα» του, πριν την εκσφενδονίσει, με το να δω εγώ ο ίδιος τη μολυβδίδα που χάραξε ο «σφενδονήτης» αιώνες πριν; Προφανώς και όχι… Ωστόσο, δεν είναι αυτό το χαρακτηριστικό που ξεχωρίζει την Επιγραφική από τις άλλες επιστήμες. Πάμε λοιπόν να εμβαθύνουμε μαζί στον κόσμο της Επιγραφικής.
- Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΗΣ
Για να φθάσουμε σε έναν ικανοποιητικό ορισμό της Επιγραφικής θα πρέπει πρώτα να ρίξουμε μια ματιά στα συνθετικά της έννοιας αυτής ( Επί + γράφω). Άρα, σε ένα πρώτο στάδιο η Ελληνική Επιγραφική μελετά τη γραφή πάνω σε μια οποιουδήποτε υλικού επιφάνεια (συμβατικά από 8ο αιώνα π.Χ. έως 4ο αιώνα μ.Χ.) Ωστόσο, εδώ χρειάζεται να διευκρινίσουμε πως η Επιγραφική δεν επικεντρώνει το ενδιαφέρον της τόσο στα χαραγμένα νομίσματα, καθώς αν το έκανε θα αναγκαζόταν να «κλέψει τη δουλειά» της Νομισματολογίας. Μια άλλη άποψη είναι ότι και οι τρείς αυτές βοηθητικές επιστήμες πολλές φορές χρειάζεται να επέμβουν στο έργο της
«αδελφής τους». Ο λόγος είναι ότι Η Επιγραφική σε ένα νόμισμα θα εστιάσει σε διαφορετικά χαρακτηριστικά (γλώσσα, διάλεκτος…) από ότι η Νομισματική (χρονολόγηση νομίσματος, καλλιτεχνικό ύφος, ανταλλακτική αξία).
Ας μιλήσουμε όμως λίγο πιο συγκεκριμένα. Όταν λέμε ότι μελετά επιφάνειες οποιουδήποτε υλικού καλούμαστε να εξηγήσουμε το υλικό στο οποίο μπορεί να συναντήσει κάποιος μια εγχάρακτη επιγραφή. Έχουμε στη διάθεση μας επιγραφές σε πηλό, σε λίθο/ πέτρα, σε μέταλλο (π.χ. χαλκό), σε ξύλο πιο σπάνια (λόγω πυρκαγιάς) αλλά και σε χρυσό, καθώς περιέργως το εγχάρακτο κείμενο πάνω σε χρυσό έλασμα δεν έχει υποστεί πολλές φθορές με την πάροδο του χρόνου. Εκτός όμως από τις εγχάρακτες επιγραφές η Επιγραφική μελετά και γραπτές (ζωγραφισμένες). Βέβαια, σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να φθάσουν το πλήθος των εγχάρακτων επιγραφών, καθώς το χρώμα που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι λείπει σε πάρα πολλά τους έργα μέχρι και σήμερα. Από τις γραπτές οι περισσότερες έχουν σωθεί πάνω σε πήλινα αντικείμενα, επειδή ο ζωγράφος πριν την όπτηση του αγγείου έγραφε το κείμενο και έτσι σταθεροποιούνταν η υγρή υφή του χρώματος.
- ΔΗΜΟΣΙΕΣ & ΙΔΙΩΤΙΚΕΣ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ
Όπως και κάθε επιστήμη, έτσι και η Επιγραφική έχει προχωρήσει σε διάκριση των επιγραφών που μελετά σε επιγραφές δημοσίου χαρακτήρα και ιδιωτικού.
Οι δημόσιες με τη σειρά τους αφορούσαν συνήθως τη σύναψη συνθηκών, ψηφίσματα (π.χ. για δικαίωμα προξενίας, πολιτογράφηση, δικαίωμα σίτισης κτλ.), νόμους που με την χάραξη τους θα αποτελούσαν αδιαμφισβήτητους κοινούς κανόνες είτε νόμους που επιβάλλονταν από έναν ηγεμόνα, τα λεγόμενα διατάγματα, τιμητικές αφιερώσεις ( επιγραφές που η πόλη τις αφιέρωνε για κάποιον ευεργέτη της), τον οστρακισμό κάποιου Αθηναίου πολίτη (κυρίως 5ο αιώνα π.Χ.) κ.α.
Οι ιδιωτικές, στον αντίποδα, εντοπίζονταν σε οικιακά αντικείμενα (κύπελλα, κύλικες, φυλακτά, δαχτυλίδια, λυχνάρια…) αλλά και πάνω σε ταφικά μνημεία, οι λεγόμενες «επιτύμβιες» που αφιέρωνε ο αναθέτης στο άτομο το οποίο έχασε. Σημαντικό είναι επίσης να πούμε ότι οι επιτύμβιες επιγραφές μπορούν να αποτελούν και επιγραφές δημοσίου χαρακτήρα, όταν ανατίθεται ένα μνημείο για τους νεκρούς που χάθηκαν στη μάχη.
Σε μια πρόσθετη κατηγορία μπορούμε να εντάξουμε στο αντικείμενο μελέτης της Επιγραφικής και επιγραφές που αφορούν τον θρησκευτικό βίο όπως ιερούς νόμους, κατάδεσμους, ιάματα, χρησμούς που άλλοτε μπορεί να έχουν σχέση με τον δημόσιο βίο και άλλοτε με τον ιδιωτικό. Σίγουρα είναι δύσκολο να συμπεριλάβω όλες τις κατηγορίες επιγραφών αλλά θεωρώ ότι ανέφερα τις πιο σημαντικές από αυτές.
- Η ΓΛΩΣΣΑ
Όσο όμως και να μας συναρπάζει το αίσθημα του να φέρνουμε στο φως καινά ευρήματα δε πρέπει να ξεχνάμε ότι η Επιγραφική εστιάζει στη γλώσσα ενός κειμένου. Ένας επιγραφολόγος είναι σημαντικό να γνωρίζει το αρχαίο ελληνικό λεξιλόγιο, το συντακτικό και την γραμματική για να αποδώσει στα νέα ελληνικά τη πρόταση ή τη φράση που θα του ανατεθεί. Πρέπει να είναι σε θέση – μέσα από τις συγκρίσεις με άλλες επιγραφές – όπου υπάρχει φθορά στο υλικό και εμποδίζει την ορθή ανάγνωση του κειμένου να προβαίνει σε βάσιμες υποθέσεις για την καλύτερη επεξεργασία του.
- ΤΟ ΕΚΤΥΠΟ
Και τώρα θα μου πείτε και με το δίκιο σας: «Τι είναι το έκτυπο;»
Ο λόγος που αναφέρω αρχικά τη συγκεκριμένη έννοια είναι επειδή το έκτυπο αποτελεί απαραίτητο εργαλείο ενός επιγραφολόγου. Είναι ένα ειδικό διηθητικό χαρτί το οποίο βρέχεται και απλώνεται στην επιφάνεια της επιγραφής. Στη προσπάθεια αυτή συμβάλλει και μια ειδική βούρτσα που πιέζει την επιφάνεια με πολλαπλά χτυπήματα, ώστε να αποτυπωθεί με τη μέγιστη ακρίβεια το κείμενο που αναγράφεται στο διηθητικό χαρτί. Αξιοσημείωτο είναι να αναφερθεί ότι τα χτυπήματα γίνονται πάντα στο κέντρο του χαρτιού, για να μη σκιστεί στα δυο του άκρα λόγω της πίεσης που θα του ασκείται από τη βούρτσα.
- ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Μέσα από όλη αυτή την αναζήτηση, για να καταλάβω το πόσο σημαντική επιστήμη είναι Επιγραφική, μου έγινε επίσης φανερό το πόσο οι άνθρωποι του τότε είχαν όπως και εμείς την ανάγκη να εκφραστούν πάνω σε υλικά αντικείμενα. Την ανάγκη να χαράξουν, την ανάγκη να ζωγραφίσουν, την ανάγκη να «σφραγίσουν» τα ποθητά τους αντικείμενα, την ανάγκη να αποχαιρετήσουν τον νεκρό τους φίλο με δύο λόγια που θα τον συνοδεύουν στην μεταθανάτια ζωή του. Δεν ξέρουμε αν πίστευαν ποτέ οι Αρχαίοι Έλληνες (αλλά και οι Ρωμαίοι) πως στο μέλλον θα υπάρχουν άτομα που θα επεξεργάζονται τις επιγραφές τους, αλλά αν κάτι ξέρουμε σχεδόν όλοι μας είναι ότι ακόμη και τα πρόχειρα κείμενα τους είναι ο πολιτιστικός και πνευματικός θησαυρός μας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Guarducci Margherita. (2019). Η Ελληνική Επιγραφική από τις απαρχές ως την ύστερη ρωμαϊκή αυτοκρατορική περίοδο (Μτφρ.) Κουρεμένος Κώστας. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
- Οικονομάκη Νίκη, Τζιφόπουλος Ζ. Γιάννης. (2015). Εισαγωγή στην Ελληνική Επιγραφική από τον 8ο αιώνα π.Χ. ως την ύστερη αρχαιότητα. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας.
Ο Αρθρογράφος
