ΤΕΛΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ -> ΠΛΟΥΤΟΣ ΚΑΙ ΠΕΝΙΑ
Ως προπτυχιακός φοιτητής στο τμήμα φιλολογίας της Φιλοσοφικής σχολής μου, ανέλαβα πρόσφατα τη δεύτερη μου προπτυχιακή εργασία με θέμα: «Η αντίθεση του Πλούτου και της Πενίας, όπως εκείνη παρουσιάζεται στον Πλούτο του Αριστοφάνη». Το άρθρο που ακολουθεί αποτελεί μια περιληπτική παρουσίαση αυτής της εργασίας και έχει ως στόχο της αρχικά, να γνωρίσει στους αναγνώστες τη θεότητα του Πλούτου και της Πενίας και στη συνέχεια να ζυγίσει τα υπέρ και τα κατά που χαρακτηρίζουν τον βίο ενός πλούσιου και φτωχού ανδρός.
ΓΝΩΡΙΜΙΕΣ
- Ας γνωρίσουμε τον Πλούτο:
Μέσα στο έργο του Αριστοφάνη, ο Πλούτος περιγράφεται ως ένας τυφλός άνδρας. Πώς έχασε την όραση του; Ο κωμωδιογράφος στον πρόλογο μας εξηγεί τον λόγο:
ΠΛΟΥΤΟΣ: ὁ Ζεύς με ταῦτ᾽ ἔδρασεν ἀνθρώποις φθονῶν.
ἐγὼ γὰρ ὢν μειράκιον ἠπείλησ᾽ ὅτι
ὡς τοὺς δικαίους καὶ σοφοὺς καὶ κοσμίους
μόνους βαδιοίμην· ὁ δέ μ᾽ ἐποίησεν τυφλόν,
ἵνα μὴ διαγιγνώσκοιμι τούτων μηδένα.
οὕτως ἐκεῖνος τοῖσι χρηστοῖσι φθονεῖ. [στιχ. 87 – 92]
Ο Δίας φοβήθηκε την υπεροχή των ανθρώπων έναντι του, στη περίπτωση που κατείχαν τόσο πλούτο στα χέρια τους και έτσι τύφλωσε τη θεότητα του Πλούτο, ώστε να αδυνατεί (ο Πλούτος) να διακρίνει στο πλήθος ανδρών και γυναικών ποιος είναι σοφός και ενάρετος. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον πλούτο να τον κατέχουν πολλές φορές οι πονηροί και οι δόλιοι.
- Ας γνωρίσουμε την Πενία:
Αν θέλουμε να περιγράψουμε την Πενία εμφανισιακά σίγουρα έχει γεράσει, καλύπτει το σώμα της με φτωχά ενδύματα και είναι αποκρουστική για τους ανθρώπους. Μάλιστα, στο έργο οι πρωταγωνιστές (Χρεμύλος, Βλεψίδημος) σχεδιάζουν πώς θα την εξορίσουν από τη χώρα. Πριν όμως η Πενία απαντήσει σε όλες τις κατηγορίες που έχει δεχθεί (δικαιολογημένα ή αδικαιολόγητα), ποθεί να ξεκαθαρίσει στους ήρωες του Αριστοφάνη τη σημαντική διαφορά της πενίας και της επαιτείας:
ΠΕΝΙΑ: σὺ μὲν οὐ τὸν ἐμὸν βίον εἴρηκας, τὸν τῶν πτωχῶν δ᾽ ἐπεκρούσω.
ἀλλ᾽ οὐχ οὑμὸς τοῦτο πέπονθεν βίος οὐ μὰ Δί᾽, οὐδέ γε μέλλει.
πτωχοῦ μὲν γὰρ βίος, ὃν σὺ λέγεις, ζῆν ἐστιν μηδὲν ἔχοντα·
τοῦ δὲ πένητος ζῆν φειδόμενον καὶ τοῖς ἔργοις προσέχοντα,
περιγίγνεσθαι δ᾽ αὐτῷ μηδέν, μὴ μέντοι μηδ᾽ ἐπιλείπειν. [στιχ. 548, 551- 554 ]
Η διαφορά με την αδελφή της Πενίας, την Επαιτεία είναι η εξής -> Ενώ η Επαιτεία αναγκάζει τους πολίτες να ζητιανεύουν για πόρους, η Πενία τους σκληραγωγεί, δίνοντας τους λίγα χρήματα, ενδύματα και τρόφιμα ίσα ίσα για να επιβιώσουν.
ΛΟΓΟΜΑΧΙΑ
Μετά από μια τέτοια γνωριμία εύλογο είναι να προκύψει μια λογομαχία. Αν και στο έργο δεν έχουμε ποτέ αγώνα λόγου ανάμεσα σε Πενία και Πλούτο, οι ήρωες μας (Χρεμύλος, Καρίων, Βλεψίδημος) δε διστάζουν να εκφράσουν τις θέσεις τους για την υπεροχή του Πλούτου αλλά και την πανουργία της Πενίας σε πολλά σημεία του έργου.
Ας παραθέσουμε μερικούς στίχους μεταφρασμένους:
- ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΠΛΟΥΤΟΥ
ΧΡΕΜΥΛΟΣ: Επειδή κανείς από τους ανθρώπους δε θα προσέφερε θυσία,
Ούτε ένα βόδι ούτε γλύκισμα από κοπανισμένο σιτάρι ούτε τίποτε άλλο,
Αν εσύ (ο Πλούτος) δεν το θέλεις, [στιχ. 137 – 139]
ΚΑΡΙΩΝ: Εγώ αλήθεια εξαιτίας του μικρού (σε ποσότητα) χρηματικού ποσού,
Έχω γίνει δούλος, αν και ήμουν πριν ελεύθερος, [στιχ. 147 – 148]
ΧΡΕΜΥΛΟΣ: Γιατί αν ο Πλούτος τώρα θα έχει το φως του, και αν δε θα περιφέρεται όντας τυφλός,
Θα βαδίζει προς τους αγαθούς από τους ανθρώπους και δε θα βρίσκεται μακριά τους,
Και θα αποφεύγει τους βλαβερούς και τους ασεβείς. Και έπειτα,
Θα κάνει όλους χρηστούς και πλούσιους και αναμφίβολα αυτούς που σέβονται τα θεία, [στιχ. 285 – 288]
- ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΗΣ ΠΕΝΙΑΣ
Γιατί πολλοί από τους ανθρώπους, αν και είναι βλαβεροί/ κακοί, είναι πλούσιοι,
Αφού συνέλλεξαν αυτά που έχουν (οι βλαβεροί) με άδικο τρόπο. Και από την άλλη, πολλοί αν και είναι πάρα πολύ έντιμοι,
Δυστυχούν πολύ και πεινούν και πάρα πολύ βρίσκονται μαζί σου, [στιχ. 502 – 504 ]
Με τι άλλο καλό θα μπορούσες να μας εφοδιάσεις, εκτός από εξανθήματα (στα χέρια) από την πλύση,
Και από τα παιδιά που πεινούν (ως έναν βαθμό) και τις γριές που προκαλούν ταραχή/ είναι θορυβώδεις;
Και καθόλου δε θα μιλήσω για τον αριθμό των ψειρών και των κουνουπιών και των ψύλλων.
Λόγω του υπάρχει πληθώρα σε αυτά, η οποίες – βουίζοντας στην κεφαλή μας – μας ταλαιπωρούν,
Σηκώνοντας μας (από την κλίνη) και λέγοντας μας: «Θα πεινάσεις. Σήκω»,
Εκτός από αυτά, αντί για ιμάτιο μας, μας δίνεις να έχουμε ένα κουρελιασμένο ένδυμα. Αντί για κλίνη,
Μας δίνεις μια στοίβα από σχοίνους γεμάτους κοριούς, που ξυπνούν αυτούς που αναπαύονται,
Αντί για χαλί/ σκέπασμα μας δίνεις να έχουμε ένα σάπιο στρώμα. Αντί για προσκέφαλο/ μαξιλάρι,
Μας δίνεις μια μεγάλου μεγέθους πέτρα για τη κεφαλή μας. Και αντί για άρτο μας δίνεις να τρώμε,
Βλαστάρια μολόχας, αντί για κριθαρένιο ψωμί μας δίνεις να τρώμε φύλλα από μαραμένα ραπανάκια,
Και αντί για κάθισμα/ θρανίο μας δίνεις να έχουμε τον πάτο ραγισμένου πήλινου δοχείου, και αντί για σκάφη ζυμώματος,
Ένα πλευρό – και αυτό ραγισμένο – δοχείου. [ στιχ. 535 – 546 ]
- ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΠΛΟΥΤΟΥ
ΠΕΝΙΑ: Εγώ προσφέρω πιο άξιους άνδρες σε σύγκριση με τον Πλούτο,
Και στον νου και στην όψη. Γιατί κοντά του έχουν αρθρίτιδα στα πόδια,
Και διογκωμένη κοιλιά και με παχιές κνήμες και είναι ασελγώς παχουλοί, [στιχ. 558 – 560]
- ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΗΣ ΠΕΝΙΑΣ
ΠΕΝΙΑ: Λοιπόν εξέτασε τους ρήτορες μέσα στις πόλεις, καθώς όταν από τη μια
Είναι πένητες, είναι δίκαιοι για τον δήμο και την πόλη, [στιχ. 567 – 568]
- ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΠΛΟΥΤΟΥ
ΠΕΝΙΑ: Αλλά όταν, από την άλλη, κερδίσουν πλούτη από κοινού αμέσως γίνονται άδικοι,
Και συνωμοτούν εναντίον του πλήθους και πολεμούν τον δήμο/ τη δημοκρατία, [στιχ. 569 – 570]
Μετά από την παρουσίαση των παραπάνω επιχειρημάτων ποιος πιστεύετε ότι θα κέρδιζε αδιαμφισβήτητα σε αγώνα λόγου;
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Alan H. Sommerstein. (2001). Aristophanes: Wealth. Liverpool: Liverpool University Press.
- Bowie A.M. (1999). Αριστοφάνης: Μύθος, Τελετουργία και Κωμωδία. Αθήνα: τυπωθήτω – Γιώργος Δαρδανός.
- Dover, K.J. (1978). Η κωμωδία του Αριστοφάνη, μετάφρ. Φανής Ι. Κακριδής. Aθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
- Μαυρόπουλος Γ. Θεόδωρος. (2008). Αριστοφάνης Πλούτος. Θεσσαλονίκη: Ζήτρος.
- Μύρης Χ. Κ. (2004). Αριστοφάνους Πλούτος. Αθήνα: Πατάκη.
- Ρούσσος Τάσος. (1994). Αριστοφάνης Πλούτος. Αθήνα: Κάκτος.
Ο Αρθρογράφος
