Ο Πλάτων και η Ιδέα του Αγαθού ως «ἀνυπόθετος ἀρχὴ»
Για τον Πλάτωνα, κάπου βασιλεύει μια πραγματικότητα διαφορετικής τάξης από τον υλικό κόσμο, όπου αυτός ο καθαρός κόσμος ιδεών περιέχει:
- Την ιδέα του Καλού.
- Της Αλήθειας καθώς και
- Την ιδέα της δικαιοσύνης.
Στα πλαίσια αυτά η ολοκλήρωση του ατόμου ταυτίζεται με την κατάκτηση του Αγαθού, δηλαδή, της αρετής, καθώς το Αγαθό αποτελεί μια αρχή, που δε μπορεί να αμφισβητηθεί. Aποτελεί μια προσπάθεια ανάδειξης και κατανόησης του τρόπου, με τον οποίο προσεγγίζεται η έννοια του αγαθού από τον Πλάτωνα.
Κάνοντας κανείς λόγο για την έννοια και την ιδέα του αγαθού αναφορικά με τον Πλάτωνα κατανοεί, πως γίνεται αναφορά στη θεματική αυτή μονάχα στην Πολιτεία, όπου εκεί η ιδέα του αγαθού αντικατοπτρίζει την υπέρτατη ιεραρχικά Ιδέα και την αιτία δημιουργίας και άλλων ιδεών. Γενικότερα, με βάση τη θεωρία του Πλάτωνα για τις Ιδέες υπάρχει και υφίσταται εκτός από την αισθητή πραγματικότητα, η οποία μεταβάλλεται και επαναπροσδιορίζεται συνεχώς μια σειρά αυθύπαρκτων και νοητών οντοτήτων, οι οποίες αποτελούν τις Ιδέες. Όλα τα στοιχεία εκείνα, που διέπουν τον κόσμο των αισθήσεων, συναρτώνται και εξαρτώνται αμιγώς από τις Ιδέες, καθώς εκείνες είναι, που επιτρέπουν την ύπαρξη των στοιχείων αυτών, κάτι, που αποφαίνεται και από την δήλωση του Πλάτωνα, ότι τα αισθητά «μετέχουν» και τίθενται σε μια διαδικασία μίμησης των Ιδεών (Gerson, 2018).
Οι Ιδέες του Πλάτωνα έχουν αμιγώς ηθικές προεκτάσεις και προσδιορισμούς, όπως είναι η ανδρεία, η σωφροσύνη, αλλά, και η δικαιοσύνη. Μάλιστα, θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς, πως η δημιουργία των πλατωνικών Ιδεών αποτέλεσε απότοκο και ένα είδος απάντησης στον ηθικό σχετικισμό, που διέπει την προσέγγιση των Σοφιστών. Ωστόσο διερωτάται κανείς, αν όλες οι Ιδέες θεωρούνται ισότιμες μεταξύ τους. Ο Πλάτων πραγματοποιεί στην Πολιτεία μια διαίρεση και κατηγοριοποίηση των τάξεων της Πολιτείας σε τρία μέρη, ενώ αξιοσημείωτο είναι το γεγονός, πως θα διαχωρίσει εξίσου την ανθρώπινη ψυχή σε τρία μέρη, σε κάθε ένα, από τα οποία αποδίδει και μια αρετή:
- Την σωφροσύνη.
- Την ανδρεία και
- Την σοφία.
Ωστόσο, την αρετή της δικαιοσύνης θα την αντιληφθεί ως μια αρετή, που έχει την δυνατότητα να ισορροπήσει μεταξύ των προαναφερθέντων αρετών (Σκουτερόπουλος, 2002).
Στο σημείο αυτό ο πλατωνικός Σωκράτης θα θεωρήσει, πως η προσέγγιση αυτή είναι κατά κάποιον τρόπο ελλιπής, καθώς, δεν πραγματοποιεί καμία νύξη για τη σχέση και τη σύνδεση των βασικών αυτών αρετών με το αγαθό. Μάλιστα, η ιδέα του αγαθού αποτελεί και συγκροτεί ένα μάθημα μέγιστο, στους κόλπους της οποίας το άτομο είναι σε θέση να κατακτήσει την πιο δυνατή και ουσιαστική γνώση. Ως εκ τούτου, σε περίπτωση, όπου ο κυβερνήτης της πολιτείας δεν κατανοήσει και δε διδαχθεί την αλληλένδετη σχέση μεταξύ των άλλων αρετών και του Αγαθού, δε θα είναι σε θέση να κυβερνήσει απολύτως ορθά. Έτσι, θέλοντας να προσδιορίσει την έννοια του Αγαθού ο Σωκράτης θα προσδιορίσει το σημασιολογικό της περιεχόμενο με τρόπο έμμεσο μέσω τριών παραβολών, εκείνης:
- Του Ήλιου
- Της παραβολής της γραμμής και
- Της παραβολής του Σπηλαίου (Μουζάλα, 2014).
Ο Ήλιος αποτελεί ένα είδος αρωγού, καθώς φωτίζει μέσω του φωτός όλα εκείνα τα ορατά όντα, που γίνονται αντιληπτά με τις αισθήσεις. Ταυτόχρονα, όμως, είναι και έκγονος του αγαθού αυτού, καθώς στο σύμπαν των αισθητών όντων έχει την ίδια καίρια και καθοριστική σημασία και θέση, που έχει το Αγαθό στον κόσμο των νοητών όντων. Η Ιδέα του αγαθού καθιστά την ψυχή ικανή:
- Να συλλάβει,
- Να αφομοιώσει και
- Να κατανοήσει τα νοητά όντα αποτυπώνοντας παράλληλα και την δική τους αλήθεια, ενώ, παράλληλα, επιτυγχάνει την ύπαρξη και την παρουσία των υπόλοιπων Ιδεών.
Όσον αφορά την τετμημένη γραμμή, το Αγαθό θα θεωρηθεί και επισημανθεί ως «ἀρχὴ τοῦ παντός», η αρχή, δηλαδή, που υπάρχει και βρίσκεται ανεξάρτητη και απαλλαγμένη από τις θεωρήσεις και τις θέσεις του κάθε ατόμου. Η αρχή αυτή, λοιπόν, είναι «ἀνυπόθετος» αρχή αποτελώντας και συνθέτοντας το τελευταίο απόκτημα για την γνωσιακή διαδικασία του ατόμου με την ταυτόχρονη ιεραρχία του κάθε όντος (Σκουτερόπουλος, 2002).
Τέλος, στην Αλληγορία του Σπηλαίου το Αγαθό θα μπορέσει να γίνει αντιληπτό και εμφανές μονάχα στους δεσμώτες εκείνους, που κατάφεραν να απελευθερωθούν. Όμως, στο τέλος το Αγαθό αυτό θα τους τυφλώσει. Συνεπώς, η έννοια του Αγαθού δεν αποτελεί μονάχα την ύψιστη ιεραρχικά Ιδέα και γνώση. Ο Πλάτων εξισώνει το Αγαθό με μια υπέρτατη αρχή, που τοποθετείται υψηλότερα σε σχέση με τις Ιδέες, οι οποίες μπορούν να υπάρξουν χάρη στην αρχή αυτή (Annas, 1981).
Οι φράσεις «ἀνυπόθετος ἀρχὴ τοῦ παντός» αποτελεί τις βάσεις για την άποψη του Πλάτωνα, ότι το Αγαθό της Πολιτείας μπορεί να συσχετιστεί με το Ένα των άγραφων πλατωνικών δογμάτων. Ωστόσο, αυτό, που προκύπτει είναι, πως η έννοια του Αγαθού επισημαίνει, πως κάθε γνωσιακή κατάκτηση θεμελιώνεται και δομείται με βάση την ηθική. Κατά συνέπεια, η αρετή αποτελεί γνώση, αλλά και αντίστροφα, ενώ, στην ιεραρχική δομή των ιδεών βρίσκεται η ηθική Ιδέα, δηλαδή η Ιδέα του Αγαθού, η Ιδέα εκείνη, που εμπεριέχει εν τέλει την Αρετή (Bormann, 2006).
Η συζήτηση μας δεν ολοκληρώνεται εδώ καθώς σε επόμενο κείμενό μας θα συζητηθεί και θα δούμε τι ακριβώς πιστεύει, θα δούμε και την άποψη του Αριστοτέλη για την ιδέα του αγαθού και μετέπειτα θα οδηγηθούμε και σε μία σύγκριση. Επομένως, αυτό το κείμενο και το επόμενο θα είναι αλληλένδετα και θα το δούμε στο σύνολό του.
Πηγές :
- Annas, J. (1981), An Introduction to Plato’s Republic, Oxford: Clarendon Press.
- Bormann, K. (2006). Πλάτων, μτφ, Καλογεράκος Ιωάννης, Αθήνα: Καρδαμίτσα.
- Gerson, L.P. (2018), “Self-Knowledge and the Good”, Torino: University of Torino.
- Mουζάλα, Μ.Γ. (2014). «Η οντολογική κλίμακα του Αγαθού στο ΣΤ΄ βιβλίο της πλατωνικής Πολιτείας: μία προσέγγισις με αφετηρία την πρόκλεια ανάγνωση», Φιλοσοφείν, 10, 265-282.
- Πλάτων, Πολιτεία, 504a-520d , μτφ. Σκουτερόπουλος, Ν., σελ. 478-517.
- Πλάτων, Πολιτεία, 531d-535a, μτφ. Σκουτερόπουλος, Ν., σελ. 548-557.
#κοινωνικάγραφήματα #koinonikagrafimata #Πλάτων #Plato #αγαθό #ιδέατουαγαθού #ανυπόθετοςαρχή #Φιλοσοφία #philosophy
Ο Αρθρογράφος
