ΒΑΤΡΑΧΟΙ VS ΜΥΕΣ
Η Βατραχομυομαχία… Μια μάχη ανάμεσα σε βατράχια και ποντικούς που όπως μας πληροφορεί το ίδιο το κείμενο κράτησε μόνο μια μέρα (« καὶ πολέμου τελετὴ μονοήμερος ἐξετελέσθη »). Πρόκειται για ένα έργο που σατιρίζει την πασίγνωστη Ιλιάδα του Ομήρου. Επειδή το ύφος και λόγος θυμίζουν πολύ τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της επικής ποίησης του Ομήρου, το έργο το έχουν αποδώσει συμβατικά στον Ψευδο- Όμηρο. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν γραμμένο ίσως λίγο πριν από τον 5ο αιώνα π.Χ.
1. ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ
Η πλοκή μας ξεκινά με τη συνάντηση ενός ποντικού και ενός βατράχου. Ο ποντικός ονομάζεται Ψιχάρπαξ και είναι γιος του βασιλιά Τρωξάρτη, ενώ ο βάτραχος είναι ο ίδιος ο ηγεμόνας των βατράχων και τον καλούν Φυσίγναθο. Κατά τη διάρκεια αυτής της τυχαίας συνάντησης, τόσο ο ποντικός όσο και ο βάτραχος βρίσκουν την αφορμή να μιλήσουν για τις συνήθειες και τις ασχολίες που διέπουν τον βίο τους, καθώς και για τους φόβους τους. Ο Φυσίγναθος, ευχαριστημένος από τη συζήτηση με τον Ψιχάρπαγα, του προτείνει να ανέβει στην ράχη του και να τον ξεναγήσει γύρω στη λίμνη, όπου εκείνος βασιλεύει. Ο Ψιχάρπαξ δέχεται και όλα θα έβαιναν καλώς, αν μια νεροφίδα δεν στεκόταν εμπόδιο στην πορεία τους. Από τον φόβο του, ο βασιλιάς των βατράχων με ένα πήδημα αφήνει τον Ψιχάρπαγα να πέσει από τη ράχη του και έτσι ο γιος του Τρωξάρτη πνέει την ύστατη πνοή του. Πριν όμως ξεψυχήσει, προειδοποιεί τον Φυσίγναθο πως πλήθος των ποντικών θα ξεσηκωθεί εναντίον του ίδιου (Φυσιγνάθου) και του λαού του. Λίγες ώρες αργότερα, ο Τρωξάρτης μαθαίνει για το μοιραίο τέλος του γιου του και ετοιμάζει στρατό για να ισοπεδώσει τα πλάσματα της λίμνης. Και τη στιγμή που αρματώνονταν οι δύο πλευρές ο Δίας καλούσε συμβούλιο θεών, για να αποφασίσουν ποιον από τους μαχόμενους θα στηρίξουν. Η θεά Αθηνά ( η κόρη του Δία ) εξήγησε στον πατέρα της ότι τόσο οι βάτραχοι με τα κοάσματα τους όσο τα ποντίκια που ρημάζουν τους αγρούς την ενοχλούν εξίσου το ίδιο και προτείνει να παρακολουθήσουν τη σύγκρουση ως ουδέτεροι παρατηρητές. Η σύγκρουση αρχίζει και κανένας από τους δύο αντιμαχόμενους δεν φαίνεται να έχει προβάδισμα. Εκείνος που ανατρέπει τη δεδομένη κατάσταση και φέρνει τη νίκη στους ποντικούς είναι ο Μεριδάρπαξ, που τον κάλεσε ο πατέρας του να συμμετέχει στη μάχη (ως άλλος Αχιλλέας). Ο Δίας βλέποντας τους ποντικούς να κερδίζουν έδαφος, συμπονά τους βατράχους μαζί με τον Άρη και την Αθηνά και ρίχνει ευθύς ένα αστροπελέκι για να ταρακουνήσει τον στρατό των ποντικών. Τα ποντίκια όμως, αντιστέκονται στη δύναμη του Δία, και έτσι ο γιος του Κρόνου στέλνει πλήθος καβουριών, για να αποτρέψουν την ολοκληρωτική σφαγή των βατράχων. Και πράγματι, τα καβούρια φέρνουν τη λήξη του πολέμου χωρίς να υπάρχει κάποιος φανερός νικητής.
2. ΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΒΑΤΡΑΧΟΜΥΟΜΑΧΙΑ
Έχοντας στο μυαλό μας μια εικόνα για τον πόλεμο που ξεσπά ανάμεσα στις δύο φυλές (βατράχια και ποντίκια), μας είναι εύκολο να εντοπίσουμε και τα κοινά γνωρίσματα αυτών των δύο έργων:
Α) ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΜΟΥΣΑ:
- Βατραχομυομαχία: («Ἀρχόμενος πρώτης σελίδος χορὸν ἐξ Ἑλικῶνος ἐλθεῖν εἰς ἐμὸν ἦτορ ἐπεύχομαι εἵνεκ᾽ ἀοιδῆς, ») [στιχ. 1 -2]
- Ιλιάς: (« Μῆνιν ἄειδε, θεά, Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος ») [στιχ. 1, ραψωδία Α]
Β) ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΘΕΩΝ:
- Βατραχομυομαχία: (« Ζεὺς δὲ θεοὺς καλέσαν εἰς οὐρανὸν ἀστερόεντα,») [στιχ. 168]
- Ιλιάς: («Ἠὼς μὲν κροκόπεπλος ἐκίδνατο πᾶσαν ἐπ᾽ αἶαν· Ζεὺς δὲ θεῶν ἀγορὴν ποιήσατο τερπικέραυνος ἀκροτάτῃ κορυφῇ πολυδειράδος Οὐλύμποιο· ») [στιχ. 1- 3, ραψωδία Θ]
Γ) ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΜΑΧΟΜΕΝΩΝ:
- Βατραχομυομαχία: (« ὡς δ᾽ ἦλθον σπεύδοντες ἅμ᾽ ἠοῖ, πρῶτος ἀνέστη Τρωξάρτης ἐπὶ παιδὶ χολούμενος, εἶπέ τε μῦθον· ») [στιχ. 108 – 109]
- Ιλιάς: (« ουλὴν δὲ πρῶτον μεγαθύμων ἷζε γερόντων Νεστορέῃ παρὰ νηῒ Πυλοιγενέος βασιλῆος· τοὺς ὅ γε συγκαλέσας πυκινὴν ἀρτύνετο βουλήν· ») [στιχ. 53 -55, ραψωδία Β]
Δ) ΟΠΛΙΣΜΟΣ – ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ:
- Βατραχομυομαχία: (« Ὣς εἰπὼν ἀνέπεισε καθοπλίζεσθαι ἅπαντας. φύλλοις μὲν μαλαχῶν κνήμας ἑὰς ἀμφεκάλυψαν, θώρηκας δ᾽ εἶχον καλῶν χλοερῶν ἀπὸ σεύτλων, φύλλα δὲ τῶν κραμβῶν εἰς ἀσπίδας εὖ ἤσκησαν, ἔγχος δ᾽ ὀξύσχοινος ἑκάστῳ μακρὸς ἀρήρει, καί ῥα κέρα κοχλιῶν λεπτῶν ἐκάλυπτε κάρηνα. ») [στιχ. 160 – 165]
- Ιλιάς: (« ἀμφὶ δ᾽ ἄρ᾽ ὤμοισιν βάλετο ξίφος· ἐν δέ οἱ ἧλοι χρύσειοι πάμφαινον, ἀτὰρ περὶ κουλεὸν ἦεν ἀργύρεον, χρυσέοισιν ἀορτήρεσσιν ἀρηρός. ἂν δ᾽ ἕλετ᾽ ἀμφιβρότην πολυδαίδαλον ἀσπίδα θοῦριν, ») [στιχ. 29 – 32, ραψωδία Λ ]
Ε) ΣΚΗΝΕΣ ΜΑΧΗΣ:
- Βατραχομυομαχία: (« οὐδ᾽ ἐξέσπασεν ἔγχος ἐναντίον· ὡς δ᾽ ἐνόησε Λειχήνωρ δ᾽ αὐτοῖο τιτύσκετο δουρὶ φαεινῷ ») [στιχ. 215 – 216]
- Ιλιάς: (« ἐκ δ᾽ ἔσπασεν ἔγχος· ὁ δ᾽ αὖτ᾽ ἔπεσεν μελίη ὥς, ἥ τ᾽ ὄρεος κορυφῇ ἕκαθεν περιφαινομένοιο χαλκῷ ταμνομένη τέρενα χθονὶ φύλλα πελάσσῃ· ») [στιχ. 178 – 180, ραψωδία Ν]
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Kirk G. S. , Hainsworth Bryan. (2018). Ομήρου Ιλιάδα Τόμος Α΄ (Επιμ.) Ρεγκάκος Αντώνης (Μτφρ.) Καίσαρ Μαρία, Τσιριγκάλης Ηλίας, Φιλίππου Φιλιώ. Θεσσαλονίκη: University Studio Express.
- Janko Richard, Edwards Mark W. , Richardson Nicholas. (2018). Ομήρου Ιλιάδα Τόμος Β΄ (Επιμ.) Ρεγκάκος Αντώνης (Μτφρ.) Χαμέτη Ρένα, Καίσαρ Μαρία, Νούσια Μαρία. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
- Μαυρόπουλος Γ. Θεόδωρος. (2005). Ομηρικοί Ύμνοι Βατραχομυομαχία. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Ζήτρος.
- Ομάδα Μεταφραστών. (2005). Ομηρικά – Επικός κύκλος. Αθήνα: Εκδόσεις Κάκτος.
Ο Αρθρογράφος
