ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΓΙΑΤΙ ΕΧΟΥΜΕ ΧΑΣΕΙ ΤΗΝ ΣΥΝΕΝΝΟΗΣΗ
Υπάρχει σοβαρό πρόβλημα στην εποχή μας στο κομμάτι της κριτικής σκέψης. Αυτό ξεκινάει από το σχολείο όπου εστιάζει την αποστήθιση πραγμάτων και γνώσεων, και όχι στην κατανόηση τους. Αρχικά αντικειμενικότητα ορίζεται η αλήθεια ανεξάρτητη από προσωπικά συναισθήματα και αντιλήψεις. Ενώ υποκειμενικότητα σημαίνει ουσιαστικά μεροληψία και έλλειψη αντικειμενικής πραγματικότητας.
Στην συνέχεια σήμερα ειδικά έχουμε πολλές φορές κριτήρια που πολλές φορές κριτήρια που προέρχονται, από το προσωπικό γούστο και το συναίσθημα. Αυτό δεν είναι τυχαίο καθώς αφενός προωθείται ένας ατομικισμός και αφετέρου έχουμε φοβίες και εμμονές που μας οδηγούν συχνά σε λάθος ή τουλάχιστον συμπεράσματα.
Σε πολλές συζητήσεις ή Debates θα ακούσεις φράσεις όπως ‘’αυτό είναι μόνο υποκειμενικό’’ ή ‘’είμαι πάντα αντικειμενικός’’. Ωστόσο ειδικά οι συγκεκριμένες φράσεις δεν ισχύουν για το εξής απλό λόγο. Αν όλα ήταν υποκειμενικά τότε δεν θα υπήρχε γνώση ούτε νόημα να υφίσταται η επιστήμη. Οπότε ο καθένας θα διάλεγε ότι ήθελε και δεν θα είχε αρνητικές συνέπειες και όλες οι απαντήσεις θα ίσχυαν εν δυνάμει. Από την άλλη πλευρά ένα άτομο που ισχυρίζεται ότι είναι αντικειμενικές σε όλα, είναι λάθος διότι δεν μπορεί να τα ξέρει όλα. Κανείς δεν τα γνωρίζει όλα μιας και υπάρχει η άγνοια.
Δεν είναι τυχαίο ότι ο Σωκράτης (469π.Χ. – 399π.Χ.) έθεσε ως θεμέλιο λίθο της ουσιαστικής φιλοσοφίας, που σκοπό είχε την αναζήτηση της αλήθειας, την παραδοχή της άγνοιας μας. Για αυτό άλλωστε λέμε ότι η επιστήμη είναι πιο αντικειμενική στην μελέτη του φυσικού κόσμου. Άλλωστε η επιστήμη είναι η έρευνα και μελέτη του φυσικού κόσμου με την επιστημονική μέθοδο. Ο φυσικός κόσμος είναι ο κόσμος των τριών διαστάσεων που ζούμε μέσα στον χρόνο.
Τι καθορίζει όμως πότε είμαστε πιο αντικειμενικοί και πότε πιο υποκειμενικοί; Πολλές φορές θα ακούσεις το έχω δίκιο, λίγες φορές μέσα σε μια διαλεκτική και την διαφωνία μπορούμε να δούμε την συνολική εικόνα, ώστε να βρούμε το σωστό και όχι το προσωπικό μας δίκιο. Με άλλα λόγια η απάντηση είναι τα κριτήρια, όσο πιο αντικειμενικά κριτήρια έχουμε τόσο πιο αντικειμενικοί είμαστε από την άλλη το ίδιο ισχύει με τα υποκειμενικά κριτήρια. Ο καθορισμός των αντικειμενικών κριτηρίων γίνεται από την μέθοδο και τους παράγοντες που λαμβάνουμε υπόψη μας και όχι από την προσωπική προτίμηση, η οποία μας οδηγεί σε υποκειμενικά κριτήρια.
Θα εξετάσουμε τρία παραδείγματα του σήμερα.
Πρώτο παράδειγμα είναι η διατροφή. Ο καθένας τρώει ουσιαστικά επιθυμεί και του αρέσει προσωπικά. Ωστόσο η επιστήμη της διατροφολογίας και της εξέτασης τροφίμων μπορούν να δώσουν αντικειμενικές κατευθύνσεις με κριτήριο την επιβίωση και την υγεία (που είναι οι παράγοντες). Βλέπουμε δηλαδή ότι όταν έχεις μια διατροφή με βάση αντικειμενικά κριτήρια, γιατί είναι γεγονός ότι όλοι οι οργανισμοί θέλουν επιβίωση και να είναι υγιείς (και σχεδόν όλοι επιθυμούν αναπαραγωγή), αντί για υποκειμενικά κριτήρια όπως η γεύση.
Δεύτερο παράδειγμα είναι η σύγκριση των μαθηματικών με την ιστορία. Μπορεί σε κάποιον να του αρέσουν τα μαθηματικά και σε άλλον η ιστορία. Ποια είναι πιο σημαντική όμως; Αφενός και η δύο είναι πολύ σημαντικές, τα μαθηματικά με τους αριθμούς, την γεωμετρία και αρκετά ακόμα. Αφετέρου η ιστορία με την κατανόηση του παρελθόντος με βάση φυσικούς και πολιτισμικούς παράγοντες. Εμένα προσωπικά μου αρέσει πιο πολύ η ιστορία αλλά αντικειμενικά τα μαθηματικά είναι πιο σημαντικά, και η πιο σημαντική επιστήμη γενικότερα. Και αυτό επειδή τα πάντα είναι ουσιαστικά μαθηματικά και η ιστορία περιλαμβάνει αριθμούς και είναι σαν μια μαθηματική ακολουθία από το παρελθόν προς το μέλλον.
Τρίτον και τελευταίο παράδειγμα είναι η εξέταση ενός πολέμου. Ζούμε δυστυχώς του πολέμου στην Ουκρανία και στην Γάζα, όπου εμπλέκονται πολλές χώρες, πέρα από τις δυνάμεις που είναι μπροστά. Αντί να δούμε τα αίτια και τα συγκρουόμενα συμφέροντα των δύο πλευρών, μπαίνουμε σε μια λογική ότι θέλω να κερδίσει αυτή η πλευρά γιατί μου αρέσει ή οι άλλοι πρέπει να κερδίσουν γιατί είναι πιο μάγκες. Ενώ αντικειμενικά έχουμε παράγοντες όπως ο φόβος και η ισχύς που είναι καθοριστικής σημασίας στην κατανόηση για τα αίτια και τις αφορμές ενός πολέμου.
Συμπερασματικά και στα τρία παραδείγματα, βλέπουμε ότι υπάρχει υποκειμενικότητα αλλά και αντικειμενικότητα. Δεν υφίσταται μόνο το ένας χωρίς να υπάρχει καθόλου το άλλο, από όποια πλευρά και να το δούμε. Η υποκειμενικότητα είναι πιο γρήγορη εύκολη, άμεση συναισθηματική και απλή. Ενώ η αντικειμενικότητα είναι πιο δύσκολη, πιο λογική, σύνθετη, θέλει χρόνο αλλά πιο ξεκάθαρη δείχνοντας την σφαιρική εικόνα και το δάσος όχι το δέντρο.
Να συμπληρώσω στο συμπέρασμα ότι και στις διαπροσωπικές σχέσεις των ανθρώπων (ερωτικές, φιλικές, επαγγελματικές) υπάρχει πολλές φορές υποκειμενική οπτική για τους εαυτούς μας. Πράγμα που αφενός είναι σημαντικό καθώς δείχνει ότι είμαστε ξεκάθαροι, όταν όμως δεν αναλαμβάνουμε ευθύνες και δεν ακούμε την άλλη πλευρά δεν μπορούμε να έχουμε αλληλεπίδραση, επικοινωνία και εμπιστοσύνη που είναι θεμελιώδης λίθοι σε όλες τις σχέσεις.
Βιβλιογραφία:
1) Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας, Τόμος 1 Α, Ακαδημία Αθηνών (2016)
2) Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας, Τόμος 7 ΥΘΧΨΩ, Ακαδημία Αθηνών (2016)
3) Μπασελάρ – Επιστήμη και Αντικειμενικότητα, Mary Titles, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης (1999)
4) Φιλοσοφία και Αντικειμενικότητα από την Αντικειμενικότητα του Ωραίου στην υποκειμενικότητα του Γούστου, Θεόπη Παρισάκη, Εκδόσεις Παρισάκη (2004)
Ο Αρθρογράφος
