ΚΟΙΤΑΖΕΙ ΨΗΛΑ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ;
Γράφει η Ευθυμία Αμπλιανίτη
«Αυτή είναι η ιδιαιτερότητα του ανθρώπου σε σχέση με τα άλλα ζώα: μόνος αυτός έχει αντίληψη του καλού και του κακού, του δίκαιου και του άδικου», γράφει ο Αριστοτέλης στα «Πολιτικά» του σχεδόν 2.000 χρόνια πριν και παραμένει αδιάψευστος. Τι είναι, όμως, ο άνθρωπος; Τι είναι αυτό που τον ξεχωρίζει, αυτό που τον βοηθά να διαπρέπει; Άραγε, έχει αλλοτριωθεί;
Ετυμολογικά η λέξη «άνθρωπος» έχει διάφορες εκδοχές. Η πρώτη, όπως εξηγεί ο Λιαντίνης, προέρχεται από το « άνδρας» (από το «ανήρ») και το «ωψ» (το οποίο στην γενική σχηματίζεται «ωπός»), που σημαίνει δηλαδή ότι «άνθρωπος». Είναι αυτός που έχει όψη άνδρα, βέβαια εδώ η λέξη άνδρας υποδηλώνει και τα δύο φύλα, άρα γενικότερα τον άνθρωπο -στην άποψη αυτή συμφωνεί ο Μπαμπινώτης και ο Βασδέκης. Η δεύτερη, επικρατέστερη (κατά την γνώμη μου αισιόδοξη), εξηγείται από τον Σωκράτη στο έργο (του Πλάτωνα) «ΚΡΑΤΥΛΟΣ» ότι η λέξη «άνθρωπος» προέρχεται από το «άνω» + « θρώσκω», δηλαδή αυτός που πορεύεται, που κοιτάζει προς τα πάνω, «αναθρεί ά όπωπε» παρατηρεί δηλαδή με μεγάλη προσοχή ό,τι έχει δει.
Συνήθως προτιμάμε μια εκδοχή που αποδεικνύει όλη την αλήθεια για την ανθρωπότητα: την πρόοδο. Ο άνθρωπος κατάφερε να ξεφύγει από την ζωώδη κατάσταση, αναπτύσσοντας λόγο, συστήνοντας κοινωνίες, θεσπίζοντας νόμους, «καλλιεργώντας» το πνεύμα του.. Αυτό είναι ο άνθρωπος: μια εξέλιξη. Είναι ξεκάθαρο ότι ο άνθρωπος εξελίσσεται διαρκώς. Ζούμε στον 21ο αιώνα και το βλέπουμε γύρω μας -ακόμη και αν οι καταστάσεις που αντιμετωπίζουμε μας κάνουν να αμφιβάλλουμε.
Κύριο χαρακτηριστικό του ανθρώπου ,λοιπόν, είναι να προχωρεί και να δημιουργεί. Αποτελείται από ύλη (το σώμα), άυλο (πνεύμα) και άυλη (ψυχή). Τα τρία αυτά στοιχεία, όταν βρίσκονται σε πλήρη αρμονία, δημιουργούν τον «τέλειο» άνθρωπο. Δεν είναι όμως μια εύκολη διαδικασία: απαιτεί χρόνο, κόπο, θυσίες, επιμονή. Γι´ αυτό και όποιος το καταφέρνει έχει πετύχει να λειτουργεί σωστά ως ανθρώπινη ύπαρξη, γιατί βρίσκεται σε ισορροπία με τα βασικά στοιχεία που τον αποτελούν. Άλλωστε, αυτά είναι που τον ξεχωρίζουν, αυτά που τον βοηθούν να διαπρέψει.
Με άλλα λόγια, άνθρωπος είναι το ον που με βάση την λογική του κατάφερε να επιβιώσει, να δημιουργήσει πολιτισμό. Είναι εκείνο το πλάσμα που πρώτο πίστεψε σε καθετί πνευματικό, που προσπάθησε να μοιάσει σε κάτι ανώτερο καλλιεργώντας αξίες, όπως δικαιοσύνη, τιμιότητα, αφοσίωση, άρα αυτόματα ξεχωρίζει το καλό από το κακό, το δίκαιο από το άδικο. Κατάφερε να χρησιμοποιήσει την διάνοιά του για να δημιουργήσει, να εκφραστεί, να επικοινωνήσει, να εξερευνήσει, «ζωντανεύοντας», κατά αυτό τον τρόπο, την σχέση του με την φύση. Αναμφισβήτητα, είναι το «τελειότερο» πλάσμα στην φύση. Γιατί, παρόλα αυτά, παρατηρούμε μια καθοδική πορεία του ανθρώπου;
Όλοι, έστω και μια φορά στην ζωή μας, έχουμε ακούσει για την «Κρίση των Αξιών». Αρχικά, στις ανθρώπινες σχέσεις επικρατεί ο ωφελιμισμός. Ο καθένας εκτιμά «τι μπορεί να κερδίσει» από τον άλλον. Δημιουργούνται σχέσεις (ερωτικές ή φιλικές) με βάσει το όφελος. Έπειτα, οι περισσότεροι κρύβονται πίσω από έννοιες: η κακεντρέχεια, η ειρωνεία, η αυθάδεια θεωρούνται ειλικρίνεια. Τα άσχημα σχόλια, που στην ουσία αναπαράγουν στερεότυπα, μύθους και προκαταλήψεις, έγιναν έξυπνο χιούμορ. Στον βωμό του χρήματος «πατούν επί πτωμάτων»… Πώς έφτασε ο άνθρωπος σε ένα τέτοιο σημείο;
Η αρχή του κακού ξεκινά όταν ο άνθρωπος έχει πλέον την δυνατότητα να ικανοποιεί κάθε του φαντασία, κάθε του επιθυμία. Είναι εύκολο να μιλήσουμε για τον υλικό ευδαιμονισμό, την αλλοτρίωση που επέφερε η εκβιομηχάνιση μέσω των μηχανών, την αστικοποίηση και την αποξένωση του ανθρώπου από τον συνάνθρωπο. Σίγουρα έχουν τον ρόλο τους. Ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό. Παρόλα αυτά, όλες αυτές οι αιτίες είναι επιφανειακές. Στην πραγματικότητα, ο άνθρωπος έχει φτάσει σε μια «πνευματική (ή ηθική) ανωριμότητα», γιατί κάπου έχασε το «μέτρο». «Μέτρον Άριστον», έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες. Γιατί χωρίς αυτό, ο άνθρωπος χάνει την αξία του. Χωρίς μέτρο, δεν διαθέτει αρετή και αυτό σημαίνει ότι « ο χωρίς αρετή άνθρωπος είναι το πιο ανόσιο, το πιο άγριο ον» (Αριστοτέλης, Πολιτικά)
Είναι πολλά εκείνα που μας ξεχωρίζουν από τα άλογα ζώα. Αλλά, σε τι διαφέρουμε από αυτά όταν χάνουμε τις αξίες μας; Σε τι διαφέρουμε όταν γινόμαστε ολοένα και λιγότερο «άνθρωποι»;
Βιβλιογραφία:
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ, ΒΙΒΛΙΟ Α
- Λιαντίνης, Δ. (2005). Τα Ελληνικά, η γλώσσα μας και τα σχολεία
- Μπαμπινιώτης, Γ. (2019). Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας
- Βαδέσκης, Σ. Ετυμολογικο λεξικό, της ελληνικης γλώσσας
- Πλάτων: Κρατύλο ή Περί ορθότητος ονομάτων (1994)
Ο Αρθρογράφος
