ΕΙΜΑΣΤΕ ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ ή ΕΛΛΗΝΕΣ ;

Γράφει ο Μάριος Καραβασίλης

Η Ελλάδα μόλις κέρδισε την ανεξαρτησία της και άρχισε τις προσπάθειες συγκρότησης κράτους, βρέθηκε μπροστά στο πρόβλημα της εθνικής ταυτότητας η οποία ήταν απούσα. Αν και νεοσύστατο το ελληνικό κράτος κατόρθωσε εντός ολίγου χρονικού διαστήματος να δημιουργήσει την ελληνική ταυτότητα συνδυάζοντας αριστοτεχνικά στοιχεία από διάφορες περιόδους του ελληνισμού.

Κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας , οι ελληνόφωνοι ορθόδοξοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αυτοπροσδιορίζονταν με βάση την θρησκεία τους και όχι το έθνος που άλλωστε δεν υπήρχε ούτε σαν ιδέα τότε. Ήταν δηλαδή Ορθόδοξοι που ανήκαν στο Ρουμ Μιλέτ ή διαφορετικά Ρωμιοί που μιλούσαν ελληνικά. Η θρησκεία ήταν αυτή όμως που καθόριζε την ταυτότητα τους. Αντίθετα ο ” Έλληνας” δήλωνε την σύνδεση με την Αρχαία Ελλάδα και την αρχαία ελληνική κληρονομιά , μια λέξη που η Βυζαντινή Αυτοκρατορία και έπειτα η Ορθόδοξη Εκκλησία απέφευγε να χρησιμοποιεί. Πολλές φορές μάλιστα ο Έλληνας έφτασε να ταυτίζεται με τον παγανιστή και τον ειδωλολάτρη και ήταν αντίθετος, ήταν στις αξίες του Χριστιανισμού. Επομένως το ελληνικό κράτος από συστάσεως του βρέθηκε αντιμέτωπο με αυτό το ζήτημα. Πως θα συνδύαζε την ορθόδοξη ταυτότητα με την ιδέα του “Έλληνα” προκειμένου να δημιουργήσει την ελληνική ταυτότητα.

Πρώτο εγχείρημα ήταν η προσπάθεια ταύτισης της Ορθοδοξίας με το ελληνικό κράτος. Σε αυτό το πλαίσιο ιδρύθηκε με βασιλικό διάταγμα το καλοκαίρι του 1833 η αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία του Βασιλείου της Ελλάδας. Μέχρι τότε το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης ήταν το κέντρο της ορθόδοξης θρησκείας κάτι που όμως δεν την είχε εμποδίσει να αφορίσει την ελληνική επανάσταση. Η ίδρυση ορθόδοξης εκκλησίας που υπαγόταν πλέον θεσμικά στο ελληνικό κράτος ήταν σημαντικό βήμα στην προσπάθεια οικειοποίησης της ορθόδοξης θρησκείας από την Ελλάδα. Επρόκειτο τώρα για μια ελληνική, εθνική και αυτοδιοικούμενη εκκλησία.

Ο 19ος αιώνας εξάλλου σημαδεύτηκε από την άνοδο των εθνικισμών και το κίνημα του ρομαντισμού. Ο ελληνικός ρομαντικός εθνικισμός βοήθησε και αυτός στην οικοδόμηση της ελληνικής ταυτότητας. Η πολιτισμική του διάσταση συνέδεσε τους Έλληνες με την κληρονομιά των αρχαίων Ελλήνων και συνδυάστηκε την θρησκευτική ενότητα που υπαγόρευε η ορθόδοξη πίστη. Ακόμα δεν πρέπει να αγνοηθεί το στοιχείο της πολιτικής κληρονομιάς και των θεσμών που κληροδότησε η Βυζαντινή Αυτοκρατορία στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος.

Ένα ακόμη αποφασιστικό βήμα έγινε το 1871 με την επέτειο για τους εορτασμούς από την Επανάσταση. Συγκεκριμένα, τότε πραγματοποιήθηκε η μεταφορά και ο ενταφιασμός της σορού του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’ στην Αθήνα . Επρόκειτο για μία κίνηση υψηλού συμβολισμού. Η μεταφορά των οστών του Πατριάρχη της επανάστασης στην Αθήνα με πλοίο που ονομαζόταν ” Βυζάντιον” και η υποδοχή από τον Βασιλιά Γεώργιο και την Βασίλισσα Όλγα ανέδειξαν την Αθήνα σε κέντρο του ελληνισμού. Εκτός της μεταφοράς των οστών του Πατριάρχη Γρηγόριου Ε’ , το 1872 έγιναν τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντά του. Δίπλα στον Πατριάρχη στέκονταν ακόμα οι ανδριάντες του Ρήγα Φεραίου και του Κοραή. Οι τρεις αυτές μορφές ”κουβαλούν” όλα τα στοιχεία της ελληνικής ταυτότητας . Η αρχαία ελληνική κληρονομία , η αντίληψη για την νέα Ελλάδα και η ορθοδοξία συνδυάστηκαν επιτυχημένα με στόχο την συγκρότηση της εθνικής ταυτότητας.

Αναλύοντας ωστόσο τις διεργασίες που οδήγησαν στην επίτευξη της ελληνικής ταυτότητας , διαπιστώνει κανείς πως υπάρχει ένα παράδοξο. Οι δύο βασικοί πυλώνες της ταυτότητας των Ελλήνων , η ορθοδοξία και η Αρχαία Ελλάδα ήταν αρχικά εκ διαμέτρου αντίθετες. Σε σημείο μάλιστα που η μία πλευρά έψεγε ανοιχτά όσους δήλωναν Έλληνες ενώ ταυτόχρονα φρόντιζε επιμελώς προκειμένου το ποίμνιο της να μείνει μακριά από τέτοιες ιδέες. Είναι ,επομένως αξιοθαύμαστο το γεγονός πως σήμερα εμείς , οι Έλληνες αισθανόμαστε τόσο την ορθόδοξη όσο και την αρχαία ελληνική πλευρά της ταυτότητας μας αναπόσπαστο κομμάτι της.

ΠΗΓΕΣ:

ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ , ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ ΜΕΧΡΙ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ , THOMAS W. GALLANT ( ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΔΗΜΗΤΡΑ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΙ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΓΑΡΔΙΚΑ), 2017
https://www.pemptousia.gr/2014/04/grigorios-e-patriarchis-konstantinou/